تاریخچه کاشی کاری در ایران

تاریخچه کاشی کاری در ایران به 1250 سال پیش از میلاد مسیح باز می گردد. در این زمان ایرانیان در معابد چغازنبیل از انواع کاشی ها استفاده می کرده اند. پس از آن، هخامنشیان ادامه دهنده سنت کاشی کاری ایرانی بودند و در ساختمان های خود از این سنت ایرانی استفاده می کرده اند. امروزه نیز انواع کاشی های معرق، پلی کروم و غیره در ساخت ابنیه ایرانی مورد استفاده است و خوشبختانه کاشی کاری به یکی از سنت های زنده ایرانی تبدیل شده است که هنوز هم در حال انجام است. مواد اولیه ساخت کاشی در ایران همواره در دسترس بوده اند و با قیمتی ارزان می توانید این مواد اولیه را خریداری کنید. در ابتدا کاشی های ایرانی به صورت خام خشک شده و یا در آفتاب خشک می شد که البته در آینده برای حفظ دوام و کارایی کاشی، از کوره ها برای خشک کردن انواع کاشی و سپس کاشی کاری استفاده می شده است. سطوحی که لعاب سرد دیده اند در کاشی های ایرانی گرد و غباری به خود جذب نمی کنند و به سادگی تمیز می شوند و از این روی به خلق آثار هنری رنگارنگ و زیبا کمک بسیار زیادی می کنند.

اولین نمونه های کاشی کاری سنتی پس از ورود اسلام به ایران

در دوران پس از اسلام، کاشی کاری سنتی در ایران به کاشی هایی با طرح های اسلیمی تبدیل شد که به دو روش لعاب داده می شدند. لعاب قلیایی و لعاب سرب و قلع پس از اسلام در کاشی کاری ایرانی بسیار مشهود است. البته زمانی که از لعاب سرب و قلع استفاده می شود، رنگ آمیزی کاشی نیاز به مواد اولیه مختلفی دارد و همین امر باعث شده است تا این سری از کاشی ها بیشتر به رنگ های آبی، سبز، فیروزه ای، قهوه ای، زرد و بنفش تیره باشند.

قدیمی ترین آثار به جای مانده از کاشی کاری پس از اسلام در ایران که متعلق به قرن یازدهم است، بیشتر با رنگ های فیروزه ای و حاشیه های سیاه و سفید به جای مانده است. پس از این دوره دامنه رنگ ها افزایش پیدا کرد و رنگ های آبی نیز وارد حیطه کاشی های ایرانی شدند که در کاشی کاری نیز از آن ها استفاده می شد.

کاشی کاری ایرانی در دوره سلجوقیان

یکی از دوره های اولیه کاشی کاری سنتی را می توان به دوره سلجوقیان نسبت داد که با استفاده از کاشی های قدیمی از انواع مخلوط خاک رس و ماسه تهیه می شد و مواد معدنی مختلفی در تولید آن نقش داشت. این مواد با یک دیگر ترکیب شده و در کوره هایی با دمای 750 درجه سانتیگراد پخته می شدند. همچنین از رنگ های جامد برای رنگ کردن این سری از کاشی ها استفاده می شد.

ایرانی ها با ترکیب جدید تولید کاشی که از چین وارد ایران شده بود در قرن 12 میلادی آشنا شدند. آن ها پی بردند که ترکیب برخی از مواد مانند کوارتز که در تولید انواع کاشی های چینی استفاده می شود، منجر به تولید خاک رس بسیار قدرتمندی می شود که طول عمر بالایی دارد. همچنین ترکیبات مختلف باعث شد تا رنگ های مختلفی ایجاد شود. تمامی مواد معدنی مورد نیاز در تولید این سری از کاشی کاری در فلات مرکزی ایران، یعنی محل به وجود آمدن این نوع کاشی کاری یافت می شود.

موزاییک کاری

کاشی کاری ایرانی به تولید و استفاده از کاشی های معرق به پایان نرسید و ایرانیان به دنبال روش هایی بودند تا این هنر را گسترش دهند. موزاییک ها هر کدام به کاشی های معرق با رنگ ها و طرح های مختلف کوچکتر تبدیل می شوند و مورد استفاده هستند. تولید موزاییک با استفاده از ملات خاص خاصی شروع شد و در دوره تیموریان تولید و استفاده از انواع موزاییک آغاز شد و در دوران صفویه و قاجاریه این طرح به طور کلی گسترش بسیار زیادی پیدا کرد.

کاشی های پلی کروم

در این روش از کاشی کاری و تولید کاشی، چند لایه لعاب بر روی یکدیگر قرار داده می شوند و سپس رنگ ها قرار داده می شوند تا نیازی به برش لبه های کاشی وجود نداشته باشد. این روش ساده تر و در عین حال زیباتر بود. کاشی کاری در این زمان به این صورت انجام می شد که پس از تولید کاشی، نقوشی مانند پرنده، گیاهان و رنگ ها بر روی یک کاشی قرار داده می شدند و سپس دوباره به کاشی گرما داده می شد تا این نقش ها ثابت شوند. این روش به وفور در طرح های معماری شاه عباس اول مورد استفاده معماران قرار می گرفت.

کاشی های درخشان

این روش از کاشی کاری در قرن 12 آغاز شد و در واقع روشی برای نقاشی کردن بر روی لایه هایی بود که لعاب دارند. در این روش معمولا بر روی لایه ای پوشیده شده از نقره، مس یا گوگرد و سرکه نقاشی می شده است. سپس دوباره این لایه درون کوره قرار می گرفت تا لایه های پوشیده شده ذوب شوند. خاک سرخی که بر روی لایه می ریختند را جمع آوری می کردند و همین امر باعث می شد تا یک لایه طلایی رنگ بسیار زیبا باقی بماند. روش های دیگری برای تولید کاشی از دیرباز وجود داشته است ولی روش های اصلی که برای تولید انواع کاشی مورد استفاده قرار می گرفت، همانطور بوده است که گفته شد. رنگ هایی که برای کاشی کاری ایرانی مورد استفاده بوده اند، بر اساس نوع دسترسی به انواع متریال و مواد اولیه به همراه سایر ویژگی های مورد انتظار در نقاط مختلف ایران گوناگون است. در قرن نوزدهم، برخی از کاشی های اروپایی وارد ایران شد که توسط استادکاران ایرانی رنگ آمیزی و در صنعت کاشی کاری مورد استفاده قرار گرفت.